Konferencja ZHP – Wychowanie wodne. Chorzów.Marzec 2016
„Moana” nasza wychowawcza przygoda
(referat przedstawiony na Konferencji)
„Młodości! ty nad poziomy Wylatuj,
a okiem słońca Ludzkości całe ogromy
Przeniknij z końca do końca.”
„Oda do młodości” A Mickiewicz
GENEZA
Specjalności wynikają z harcerskiej tradycji i historii. Specyfika początku XXw. czasów braku niepodległości, czasu wojny czy przygotowań do walki wyzwoleńczej, w obliczu wojny światowej wysunęło na pierwsze miejsce, w powstających drużynach harcerskich wyszkolenie wojskowe. Składały się na nie: – umiejętności wywiadowcze, (sygnalizacja i łączność), – umiejętność poruszania się w terenie (terenoznawstwo i topografia), – pionierka, – ćwiczenia strzeleckie, – umiejętności sanitarne (samarytanka), – musztra i dbałość o ogólny rozwój fizyczny (wychowanie sportowe). Podczas I wojny światowej działała na niektórych terenach Tajna Poczta Skautowa. Umiejętności powyższych technik stanowiły pierwsze harcerskie specjalności, a ich powszechna znajomość wśród członków drużyn harcerskich zaowocowała licznym udziałem harcerzy i harcerek w walkach o niepodległość. Równolegle rozwijano drużyny o charakterze rzemieślniczym, przygotowujące młodzież do zawodu, oraz działalność sportową.
Harcerski system wychowawczy realizowany w ciągu 100-letniej historii harcerstwa rozumiany, jako jedność: zasad harcerskiego wychowania, metody i programu jest ciągle uzupełniany i wzbogacany. Stały rozwój zuchów, harcerzy, harcerzy starszych, wędrowników, instruktorów dokonuje się wtedy, gdy kierując się harcerskimi zasadami, wykorzystując harcerską metodę tworzy się program pobudzający do kształtowania w sobie cech i umiejętności potrzebnych w życiu osobistym i przydatnych w społeczeństwie. Hasła „ojczyzna, nauka i cnota”, braterstwo, służba, samorealizacja! Jak je zamienić w konkret?
DEFINICJE
Wychowanie – świadome oddziaływanie przez wychowawcęna wychowanka, mające na celu wytworzenie pewnej oczekiwanej zmiany w jego osobowości.
Nauczanie – to planowy proces dydaktyczny w działalności wykwalifikowanego nauczyciela,
Dydaktyka – jedna z głównych gałęzi naukpedagogicznych, która zajmuje się procesami nauczania i uczenia się. Też w znaczeniu: sposób, metoda wychowania/nauczania.
METODA HARCERSKA – wszechstronny rozwój i kształtowanie charakteru przez stawianie wymagań ze specyficznymi instrumentami metodycznymi.
Sprawności harcerskie – harcerskiinstrument metodyczny. Sprawnością jest biegłość harcerza w pewnej dziedzinie, wykazana w praktyce. Sprawności są zdobywane indywidualnie.
Nurkowanie – przebywanie pod wodą przy wykorzystaniu odpowiedniego sprzętu lub na tzw. zatrzymanym oddechu,
W roku 1981 powstała przy Hufcu ZHP Wrocław Stare Miasto 11 StarszoHarcerska Drużyna Płetwonurków. Podczas górskiego biwaku decydujemy, że nasza drużyna nazywała się będzie MOANA. Chcemy, by tak jak książka Bernarda Gorskiego o tym tytule wprowadzała czytelnika na pokład jachtu „Moana” by wraz z jej bohaterami wyruszyć w podróż naokoło świata, przez morza tropików – tak i nam Moana pozwoliła przeżywać ekscytujące przygody i odkryć to, co nieodkryte. „Moana” istniała lat 20. Nasza metoda bazowała na płetwonurkowaniu, jako specjalności głównej. Ale nie broniliśmy się przed innowacjami. Starając się w drużynie pielęgnować takie wartości jak braterstwo, służba i samorealizacja wnieśliśmy swój drobny wkład w wychowywanie kolejnych pokoleń. Metodykę harcerska wzbogaciliśmy chyba o kolejne narzędzie. Harcerstwo i nurkowanie współdziałało w kształtowaniu młodych ludzi w naszej drużynie. Specjalności w Moanie pomagały w kształtowaniu u młodych ludzi wielu wartościowych cech:
Harcerz – sprawność, odpowiedzialność, wiedza, odwaga, służba.
Nurek – sprawność, odpowiedzialność, wiedza, odwaga
Podchodząc prakseologicznie spójrzmy na te działania w różnych aspektach, i podstaw analizy.
Prakseologia (od greckiego praxis – „działanie”, „czynność”) nauka od normach i zasadach skutecznego działania. Twórca koncepcji Alfred Espinas. Polski reprezentant Tadeusz Kotarbiński i jego „Traktat o dobrej robocie”.
Często dla opisu procesów pedagogicznych sięga się po klasyczną aparaturę pojęciową prakseologii wykorzystując analizę takich pojęć, jak: sprawca, cel, środek, metoda, czyn, plan, program, sprawność, skuteczność, ekonomiczność itd.
Wiec kolejne definicje:
• Sprawca(podmiot) >Społeczeństwo w roli sprawcy > Harcerstwo
• Cel (przedmiot) > Młodzież, jako tworzywo > Harcerz
• Środek (pośrednik) > Szkolnictwo/Wychowanie, jako narzędzie
• Metoda > Metodaharcerska
• Czyn > Produkt/Efekt
• Plan, program, sprawność, skuteczność
HARCERSTWO
Metoda harcerska będąca systemem stale doskonalonego samowychowania jedynie wówczas jest skuteczna, jeżeli każdy harcerski instruktor potrafił łącznie wykorzystywać w swej pracy zgodnie z jej cechami wszystkie narzędzi metody
Elementy metoda harcerskiej opierają się na ważnych składowych, takich jak:
· Przyrzeczeniei Prawo Harcerskie– kreują konkretny system wartości, opisują ideał.
· Uczenie przez działanie– oznacza, że w harcerstwie wychowujemy w sposób czynny, poprzez aktywne uczestnictwo.
· System małych grup – (system zastępowy) mała grupa rówieśników, kolegów, przyjaciół to naturalne środowisko młodego człowieka.
Warunkiem skuteczności harcerskiej metody jest przykład osobisty instruktora.
NURKOWANIE
Poczucie komfortu pod wodą – musi być wtórnie nabyte, ponieważ woda nie jest naszym naturalnym środowiskiem. Poczucie komfortu w nowym środowisku zostaje nabyte przez częste w nim przebywanie. Nic nie zastąpi doświadczenia nurkowego – liczby odbytych nurkowań i regularnego nurkowania. Doświadczenie nurkowe rozwija takie korzystne cechy jak zdrowy rozsądek i intuicja, które pozwolą sprawnie reagować na sytuacje awaryjne, a także zawczasu rozpoznać możliwość ich wystąpienia i uniknąć ich.
Inne cechy kształtowane przez nurkowanie:
Świadomość ryzyka
Nurek musi być tego świadomy i akceptować to ryzyko – wystąpienie sytuacji awaryjnej będzie mniejszym szokiem i możliwe będzie skuteczne działanie.
Wiara w siebie – cecha wymagana do skutecznego działania w sytuacji awaryjnej; osiągana przez szkolenie, doświadczenie nurkowe i doskonalenie umiejętności.
Stres – reakcja organizmu na niekorzystne czynniki zewnętrzne. Niekontrolowany i wzrastający stres może przerodzić się w stan paniki. Zapobieganie stresowi i kontrolowanie go.
Działanie w zespole:
· Zwracanie uwagi na poziom stresu u swoich partnerów
· Nie wywieranie presji swoich partnerów na wykonanie nurkowania wykraczającego poza ich poziom komfortu
· Prawo przerwania każdego nurkowania w dowolnym momencie i z dowolnego powodu – i musi mieć komfort psychiczny podjęcia takiej decyzji
Morale, esprit de corps oparte na dyscyplinie, poczuciu własnej godności i zaufaniu szkolonego do swojego instruktora i własnego wyszkolenia jest kolejnym kluczem do sukcesu.
HARCERSTWO i NURKOWANIE
Narzędziem bezpośrednim realizacji programu w harcerstwie jest między innymi system stopni harcerskich oraz sprawności. Program harcerski jest harmonijnym połączeniem zdobywania określonej wiedzy, kształcenia praktycznych umiejętności oraz podejmowania konkretnych działań na rzecz innych i swojego otoczenia poprzez zabawę, grę i służbę. Natomiast nasze (harcerskie) narzędzia w postaci stopni i sprawność bardzo dobrze komponują się z powszechnie przyjętym systemem szkolenia nurkowego opartego o stopnie i specjalizacje. Obowiązuje też zasada kontynuacji nurkowej edukacji. Ludzie nie mogą nauczyć się na jednym kursie wszystkiego, co powinni wiedzieć o nurkowaniu. Powinni są zachęcani do podjęcia dodatkowego szkolenia, aby zwiększyć ich bezpieczeństwo i satysfakcję. Rozwijanie umiejętności, ćwiczenia i gry, które nie mają bezpośredniego zastosowania w rzeczywistym nurkowaniu, mogą być efektywnie stosowanie podczas szkolenia w warunkach kontrolowanych, aby poprawić umiejętności. Typowy przykład to szkolenie z nawigacji i różnorodne ćwiczenia, ogródki terenoznawcze etc.
Stawiając sobie i realizując te cele zwiększamy efektywność rozwoju nurkowego przez zorganizowanie go oraz dostarczanie motywacji.
Co nam ułatwiało?!
. Metodę harcerską cechuje elementy wspólnez oczekiwaniami wobec bezpiecznego dobrego nurka:
• Pozytywność – harcerskie wychowanie polega na budowaniu dobra, rozbudzaniu w człowieku jego zdolności, odkrywaniu zalet. Nurkowanie daje życzliwość wobec partnera, poczucie pewności.
• Indywidualność – harcerskie wychowanie jest ukierunkowane na jednostkę, na jej rozwój osobisty. W szkoleniu nurkowym każdy indywidualnie zdobywa umiejętności
• Wzajemność oddziaływań– czyli partnerstwo członków ruchu, gdzie wszyscy są zarówno wychowawcami, jak i wychowankami. System partnerski jest podstawowym elementem bezpieczeństwa nurkowego.
• Dobrowolność i świadomość celów– gdyż każdy członek organizacji samodzielnie wyraża chęć kierowania się w życiu harcerskimi zasadami i przynależności do naszej organizacji. Dobrowolność oraz prawo przerwania nurkowania czy rezygnacji z niego jest podstawowym prawem i umiejętnością każdego nurka.
• Pośredniość – ponieważ wszystkie podejmowane przez ruch harcerski działania służą realizacji celów wychowawczych, atrakcyjne, społecznie pożyteczne. Wiele elementów szkolenia nurkowego służą wyrobienia pewności.
• Naturalność – polegająca na przystosowaniu wszystkich podejmowanych działań do potrzeb i możliwości harcerskiego zespołu i poszczególnych jego członków oraz różnorodnych warunków działania. Różne środowiska różne warunki tworzą podstawę doświadczenia nurka.
Teraz popatrzmy na kolejne elementy. Do osiągnięcia naszych celów my instruktorzy podejmowaliśmy świadome, zamierzone i specyficzne (intencjonalne), działania, których celem było osiągnięcie względnie trwałych zmian w osobowości naszych wychowanków.
Oczekiwane zmiany te obejmowały zarówno sferę
– poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i przekształcanie rzeczywistości: były to miedzy innymi umiejętności praktyczne dnia codziennego- radzenie sobie, dalej szereg elementów pośrednich aż do uprawnień, certyfikatów etc.,
– jak i stronę aksjologiczną, mającego na celu wytworzenie zmian psychicznych w obrębie jego osobowości, kształtującą stosunek do świata i ludzi: jego przekonania, system wartości, przyjaźń, podglądy, uczciwość, postawy czy śmiałość bronienia słusznej sprawy.
Efektem naszych działań były trzy rodzaje jakże banalnych typowych skutków kształcenia:
– wychowanie fizyczne – „W zdrowym ciele, zdrowy duch”, – co harcerz potrafi wykonać – radzenie sobie w specyficznych warunkach podwodnego świata
– wychowanie umysłowe – Mentalne – co harcerz wie – wiedza w tym nurkowa, umiejętności prakseologiczne. Logiczne, planowe działanie.
– wychowanie duchowe – Duchowe – co harcerz czuje – świadomość ryzyka, wiara w siebie, reakcja na stres, odpowiedzialność za innych.
HISTORIA
W czasie działania drużyny współpracowaliśmy z drużynami żeglarskimi, drużynami Czerwonych Beretów jak i drużynami o ogólnym profilu. Bieszczady, Warmia i Mazury, Pojezierze Bytowskie, Karkonosze, Grunwald i Warszawa. Uczestniczyliśmy w organizacji Imprez Centralnych, Chorągwianych, Hufcowych. Początek lat 90 to próby nowej jakościowo współpracy z Rosjanami w ramach poszukiwań Bursztynowej Komnaty, skautami z Francji czy Niemiec. Wyspy Brzozowe na Zalewie Fińskim, wyprawy do Odessy, do Grecji itp. Zakres zainteresowań to nie tylko tytułowa specjalność. To też piosenka, teatr, biwaki, rywalizacja z innymi drużynami, szkolenie żeglarskie i ratownicze czasami spadochroniarstwo (polecam opis: Epizod spadochronowy). To wspólnie z stopniami harcerskimi zdobyte stopnie i uprawnienia nurkowe. Od stopnia podstawowego aż po instruktorskie. Po za nielicznymi wyjątkami miejscem letnich obozów był półwysep Gomel w jeziorze Pluszne, w środku kompleksu leśnego, z daleka od miast i większych skupisk ludzkich. To znane i dziś miejsce – Uroczysko Waszeta z pobliskim ośrodkiem Perkoz. Od samego początku istnienia drużyny wielokrotnie uczestniczyliśmy w ‘Operacji Bieszczady’. Podsumowaniem letnich działań i okazja do poznania nowych znajomych były wielokrotne udziały w Polowych Zbiórkach Harcerstwa Starszego od organizowanego od 1982 roku Pierwszego PZHS – pod koniec sierpnia 1982 r nad jeziorem Tuczno, poprzez kolejne lata – II PZHS Węgorzewo, III PZHS Olchowiecw Bieszczadach, IV PZHS – Pola Grunwaldzkie, V PZHS- Gdynia, VI PZHS Frombork, VII PZHS Przemyśl, VIII PZHS Stebnik k. Ustrzyk Dolnych, XIII PZHS Wetlina, XIV PZHS „Perkoz” k. Olsztynka, XV PZHS Jeżów Sudecki. Elementy tych imprez takie jak: dyskusyjne kuźnice, poradnie harcerza orlego i harcerza Rzeczypospolitej, ogniobranie, zawody na orientację, giełdy pomysłów, gry i ćwiczenia, konkursy, otwarte ogniska czy pełnienie służby dla środowiska wpływały na plany drużyny na kolejne lata, a uczestniczącym harcerzom dawały potwierdzenie ze uczestniczą w czymś ważnym.
FINAŁ
Hasła „ojczyzna, nauka i cnota“ naj doskonałej wyrażone w Mickiewiczowskiej „Odzie do młodości“ utworze z 1820 roku uznawanym wówczas za manifest młodego pokolenia oraz także miejsce łączenia się dwóch poglądów: romantycznego i oświeceniowego przestawiały nowy świat ludzi młodych, którzy kierowali się miłością, przyjaźnią i jednocześnie byli nowocześni, chcieli pchnąć świat dalej, do przodu. Pojawiające się obrazy młodości przenikającej wszystko, młodości która ma zapanować nad światem, wyrażone w przejętych przez filaretów haseł (Ojczyzna, Nauka, Cnota) a używane później w harcerstwie do dziś są aktualne. Były one dla nich tym wzorem i celem wyrabiania charakterów, doskonalenia rozumu i serca ty trudniejszym, że stowarzyszonych w tajemnicy, w obawie prześladowania. Dla nas były jednym z wielu kluczy, sposobów realizacji celów bez obawy egzystencjalnych.
Mimo innych czasów wiele z tych ‘życiowych’ problemów, spraw do dziś jest obowiązujących, a cele potrafią być nadal aktualne. My instruktorzy staraliśmy się by nasza wychowawcza przygoda trafiając w potrzeby młodości i dziś miała sens z nadzieją na takie efekty jak poprzednicy, mimo jakże innych okoliczności.
„Jeżeli myślisz z wyprzedzeniem rocznym – sadź ryż Jeżeli myślisz z wyprzedzeniem dziesięcioletnim – sadź drzewa Lecz jeżeli myślisz w wyprzedzeniem stu lat – nauczaj ludzi”Stare chińskie przysłowie
harcmistrz Romuald M. Hłobaż
W ZHP od 1969 r. Harcmistrz od 1982 r , instruktor Hufca ZHP Wrocław Stare Miasto od 1975r. Pełnił funkcje: przybocznego, drużynowego, zastępca Komendanta Szczepu, zastępca Komendanta Hufca, od 1990 przewodniczący ruchu programowo metodycznego działalności podwodnej, w latach 1984-1986 instruktor wykładowca w Szkole Harcerstwa Starszego, kierownik wydziału harcerskiego Komendy Chorągwi, zastępca Komendanta Chorągwi Dolnośląskiej. Założyciel i drużynowy (1981-2001) 11 SHDP Moana. Laureat konkursu tygodnika Motywy „1 ze 100000”. Odznaczony srebrnym i złotym krzyżem’ Za zasługi dla ZHP” oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi RP, oraz medalem ‘Zasłużony dla obronności kraju”
Obecnie: – nurek zawodowy i techniczny, instruktor trener nurkowania wielu federacji, wydał ponad 1440 certyfikatów, wyszkolił ponad 60 instruktorów oraz wielu znanych polskich nurków technicznych. Wyróżniony za osiągnięcia dydaktyczno/wychowawcze państwowym odznaczeniem – Medal Komisji Edukacji Narodowej”. Odbył w swojej karierze 5000 nurkowań na akwenach całego świata, uczestniczył jako konsultant i nurek zabezpieczający w rekordzie głębokości Polski i innych ciekawych projektach nurkowych. Mając świadomość ryzyka i respekt nie zagłuszony rutyną, głębokość 100 m przekraczał kilkadziesiąt razy a jego wiedza, spokój i opanowanie, wielu pozwoliła na bezpieczny powrót z tej głębokości. Autor filmowych zdjęć specjalnych –www.filmpolski.pl.Autor książki „Dotknąć głębi’ –www.dotknacglebi.pl
